Giáo Hội phải là một Quê Hương và Điểm Hẹn. Quê hương cho người lạc lỏng. Điểm hẹn cho kẻ đi tìm. Hay nói như trong tài liệu đúc kết nghị hội Thượng Hội Đồng Giám Mục Thế Giới vừa rồi: Giáo Hội phải là ngọn hải đăng hay bó đuốc chỉ lối cho con người.

Nhưng làm sao thành Quê Hương và Điểm Hẹn được trước những thực tế nghịch thường hiện nay: Mexico có tới 80% các cặp sống chung không hôn thú, 50% cha mẹ của của các em chuẩn bị rước lễ lần đầu ở Roma không có hôn thú, đa số các cặp công giáo trên khắp thế giới sống chung với nhau trước khi nhận bí tích hôn nhân, 1/3 các cặp hôn nhân ở Âu Châu li dị, càng ngày càng có nhiều đôi đồng tính muốn được nhận bí tích hôn phối? …

Thế giới đảo điên hay giáo huấn của Giáo Hội không còn hợp với thực tế?

Thời đại này đang rơi vào một cơn lốc văn minh gây đảo lộn mọi giá trị, như quan điểm của cựu giáo tông Biển-đức 16, và vì thế, cũng theo ngài, Giáo Hội hãy cố gắng kiên trì chờ cho cơn lốc đi qua?

Hay đây chẳng phải là cơn lốc chóng qua, mà là một đổi thay não trạng lâu dài của thế giới ngày nay, vì thế phải tìm những biện pháp để đối phó? Đây là cái nhìn của đương kim giáo tông Phan-sinh.

Những thắc mắc trái ngược đó chính là lí do và cũng là nội dung của cuộc họp Thượng Hội Đồng bất thường lần thứ 3 kéo dài hai tuần lễ giữa tháng 10 vừa qua ở Roma. Nghị hội bàn về những thách đố của mục vụ gia đình trong bối cảnh cuộc sống ngày nay.

191 tham dự viên, trong đó có 114 vị chủ tịch hội đồng giám mục, 26 vị do giáo tông Phan-sinh chỉ định, 25 bộ trưởng và chủ tịch hội đồng thuộc Toà Thánh, 13 đại diện các giáo hội công giáo ở phương Đông, 10 vị thuộc Uỷ Ban Thường Trực Thượng Hội Đồng (những người chuẩn bị nội dung cho nghị hội) và 3 bề trên dòng tu được bầu chọn; ngoài ra còn có 62 chuyên gia và dự thính viên mà nhiều người trong số đó là nam nữ giáo dân và một số đại diện của các giáo hội hay cộng đoàn ki-tô khác.

Thượng Hội Đồng được triệu tập để thăm dò í kiến và chuẩn bị nội dung cho cuộc họp chính thức sang năm. Trước đó, Vatican đã cho phổ biến một bảng câu hỏi thăm dò rộng rãi về đề tài liên quan tới cuộc sống gia đình trong các giáo phận. Và cuộc thảo luận của các giáo trụ (hồng i) cách đây mấy tháng cũng là những sinh hoạt nằm trong tiến trình chuẩn bị tinh thần đó.

Xưa nay, những Thượng Hội Đồng Giám Mục ở Roma luôn diễn ra trong cửa đóng then cài. Giáo tông Phan-sinh đã làm cách mạng các nghi lễ và thủ tục đã có từ nửa thế kỉ nay. Lệ thường, vị đứng đầu Giáo Hội chỉ tới tham dự sau khi các nghị phụ đã có mặt đâu vào đó, ngài bước vào uy nghi như một hoàng đế giữa những tràng pháo tay mừng đón, rồi bắt kinh khai mạc, ban chỉ thị, rồi lại ra đi, để các nghị phụ cứ theo đó mà khai triển luận bàn. Nay, giáo tông Phan-sinh đến trước giờ khai mạc 15 phút, đứng bắt tay chào hỏi hết 191 tham dự viên bước vào cửa. Sau đó ngồi vào ghế chủ toạ lắng nghe suốt buổi họp khoáng đại.

Không còn cảnh ra chỉ thị, cũng không còn thông lệ „cứ theo giáo tông nói mà làm" nữa. Trái lại, vị chủ toạ mở đầu bằng yêu cầu và khuyến khích mọi tham dự viên phải tuyệt đối Parresia (tiếng hi-lạp = nói ra sự thật mất lòng): phải nói thẳng ra những điều mình nghĩ, cho dù có trái lòng nhau.

Cái lạ nữa, là các phóng viên báo chí cũng được ở lại trong phòng họp. Lại còn được phát luôn cho chương trình nghị sự để dễ bề theo dõi và viết phóng sự! Quả là chuyện xưa nay chưa từng thấy. Xưa nay, sau các buổi họp, các nghị phụ tìm cách lẫn trốn phóng viên, vì sợ buột miệng sai phạm kỉ luật. Nay thì vị nào bước ra cũng tươi cười chờ đón được báo chí hỏi han. Một Thánh Thần mới đã hiện xuống tại Roma!

Đó là những câu trong các tài liệu đúc kết (Relatio) hoặc những lời phát biểu của các vị nghị phụ. Những tư tưởng này quả mang tính cách mạng. Một cuộc cách mạng do giáo tông Phan-sinh châm ngòi.

Tin Mừng dĩ nhiên không đổi. Chúng ta không có quyền thêm thắt gì vào Lời Chúa. Nhưng chúng ta có thể hiểu Tin Mừng càng ngày càng rõ hơn, có thể khác hơn. Mặc khải cũng không là một thông điệp tĩnh, bất biến, nhưng đó là một viễn kiến đầy năng động, cho phép ta càng ngày khám phá ra những cái mới trong đó.

Giáo chủ Phan-sinh muốn có những thay đổi, muốn tìm những đường hướng mục vụ thích hợp cho con người thời đại. Vấn đề là những đường hường đó sẽ cụ thể ra như thế nào và chúng đặt trên nền luận chứng thần học nào. Gay go là cách lập luận. Kẻo không mấy lão ông lão bà lại trách, thế ra những cố gắng cả đời của mình chả lẽ thành công toi!

Sau hai tuần trao đổi bàn bạc, hội nghị đã có một bản đúc kết mang tên „Relatio synodi. Những thử thách mục vụ gia đình trong khuôn khổ rao giảng Tin Mừng", gồm 5 phần với 62 đoạn được đánh số từ 1 tới 62. Phần Dẫn Nhập (từ số 1 tới 4). Phần I: Lắng nghe: Bối cảnh và các thử thách đối với gia đình (5-11). Phần II: Nhìn lên Đức Ki-tô: Tin Mừng Gia Đình (12-28). Phần III: Luận bàn về những đường hướng mục vụ (29-61). Phần kết (62).

Trong buổi họp khoáng đại cuối cùng, từng đoạn bản đúc kết đã được đọc lên để các nghị phụ biểu quyết. Hầu như tất cả các đoạn đều vượt qua cửa ải số phiếu ¾ của các nghị phụ hiện diện, trừ 5 đoạn mang số 25, 41, 52, 53,55 nói về hoàn cảnh những gia đình không có hôn thú đạo, những thành phần li dị tái hôn, việc sống chung của những người đồng tính . Có nghĩa là các đoạn đó đã không/chưa được chấp thuận. Lẽ ra những đoạn này phải được lược bỏ khi công bố bản văn. Nhưng giáo tông Phan-sinh đã quyết định cứ cho bạch hoá. Vì ngài muốn trong sáng hoá mọi chuyện: Transparenz, Glasnost!

Nhưng các biểu quyết này cũng chẳng phải là chung quyết. Nội dung tài liệu sẽ được các hội đồng giám mục thảo luận tiếp tại địa phương, để chuẩn bị í kiến cho cuộc nghị hội về mục vụ gia đình chính thức năm tới. Và mọi quyết định cuối cùng rồi ra đều thuộc quyền của Giáo Tông, cho dù nghị hội có biểu quyết thế nào chăng nữa.

Tôi chuyển dịch một số đoạn có tỉ số không đồng í cao sau đây, để quý độc giả tham khảo và suy nghĩ. Dịch từ bản dịch của Văn Phòng Thư Kí Hội Đồng Giám Mục Đức.

25. Trong vai trò chăm sóc tinh thần, Giáo Hội có trách nhiệm làm thế nào để cho những người chỉ kết hôn theo mặt đời hoặc đã li dị và tái hôn hoặc chỉ đơn giản sống chung với nhau nhận ra được đường lối sư phạm đầy nhân hậu của Thiên Chúa trong cuộc sống của mình, đồng thời giúp họ hoàn thành tốt đẹp chương trình của Thiên Chúa nơi họ. Giáo Hội nhìn những kẻ sống trong bất toàn như thế với ánh mắt long lanh (xem Ga 1,9; Vui Mừng Và Hi Vọng, 22) của Đức Ki-tô. Giáo Hội nhìn nhận rằng, lòng từ nhân của Thiên Chúa cũng ảnh hưởng trên họ, và khuyến khích họ làm điều thiện hảo, để chăm sóc nhau trong yêu thương đồng thời chu toàn việc phục vụ cộng đoàn mình đang sống và làm việc. (Đồng í 140 / Không 39)

27. Trong í nghĩa đó, mục vụ gia đình ngày nay mang một chiều kích mới, khi phải đứng trước thực tế những cuộc hôn nhân nam nữ chỉ kết ước mặt đời mà thôi, trước những hôn nhân theo các phong tục văn hoá cũ, cũng như – ở đây phải có sự phân biệt cần thiết – trước những cặp chung sống không cưới. Khi một kết hợp về mặt đời rõ ràng tạo được ổn định, đặt nền trên một tình yêu bền vững, khi nó thiết lập được trách nhiệm đối với con cái và có khả năng vượt thắng những thử thách, thì đó có thể là một lí do để Giáo Hội đồng hành với họ trên bước đường tiến về bí tích hôn nhân. Nhưng rất thường thấy có nhiều đôi quyết định chung sống với nhau mà chẳng nghĩ gì tới việc cưới hỏi trong tương lai, chẳng có í định gì về một sự gắn bó trong định chế. (Đồng í 147 / Không 34).

28. Noi gương nhân từ của Đức Ki-tô, Giáo Hội phải quan tâm tới những đưa con yếu đuối nhất của mình và yêu thương đồng hành với họ, những đứa con phải đau khổ vì thương tích hoặc mất mát trong tình yêu, và giúp họ lấy lại được niềm tin và hi vọng. Giáo Hội phải như ánh sáng của ngọn hải đăng trong bến cảng hoặc của bó đuốc trao cho họ, để giúp họ nhìn ra được sự chệch hướng của mình hoặc nhìn ra được vị trí của mình trong cơn bão tố. Ở đây, Giáo Hội cần í thức rằng, cảm thông không đủ, mà điều cần hơn, là phải yêu thương nói ra cho họ biết sự thật. Tình yêu tha thứ có khả năng lôi kéo và kết hợp như thế nào, thì nó cũng có khả năng biến đổi và làm cho người ta thăng hoa như thế. Nó mời gọi con người quay trở về. Đây cũng là í nghĩa của thái độ Đức Ki-tô, khi Người không kết án người phụ nữ ngoại tình, mà chỉ yêu cầu bà đừng phạm tội nữa (xem Ga 8,1-11) (Đồng í 152 / Không 27)

41. Trong khi vẫn tiếp tục rao giảng và hỗ trợ hôn nhân ki-tô giáo, Giáo Hội đồng thời khuyến khích tìm kiếm những đường hướng mục vụ thích hợp cho những người không còn sống trong khuôn khổ thực tế đó nữa. Điều quan trọng, là phải luôn giữ họ trong mối liên lạc trao đổi mục vụ, để giúp họ nhìn ra những yếu tố trong cuộc sống vốn có khả năng mở rộng lòng họ ra thêm cho Tin Mừng hôn nhân và mang lại thăng tiến cho đời sống của họ. Người mục tử phải nắm bắt được những yếu tố đó, những yếu tố có khả năng hỗ trợ cho việc rao truyền Tin Mừng và tăng cường nhân cách cũng như tinh thần con người. Sự nhạy bén của mục vụ ngày nay thể hiện nơi việc nhìn ra được những yếu tố này hiện diện trong các gia đình chỉ có hôn thú đời và – trong một chừng mực nào đó – trong các gia đình sống chung không hôn thú. Cho dù luôn nhấn mạnh tới Tin Mừng ki-tô giáo, chúng ta cũng phải quan tâm tới những yếu tố xây dựng này trong những gia đình không còn sống trong khuôn khổ của Giáo Hội nữa. (Đồng í 125 / Không 54)

42. Các nghị phụ được nhắc nhở rằng, hiện đang có „một con số gia tăng những cặp sống chung thử ‚ad experimentum‘, chẳng có hôn thú đời hay đạo gì cả „ trong nhiều quốc gia (Instrumentum Laboris, 81). Trong một số quốc gia, loại hình hôn nhân này xuất phát chủ yếu do truyền thống văn hoá, theo đó các cuộc hôn nhân thường được gia đình hai bên sắp xếp và chúng trở nên trọn vẹn sau khi trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Nơi một số nước khác thì lại gia tăng loại hình các cặp sống chung với nhau một thời gian lâu dài, rồi sau đó mới xin làm hôn thú đạo. Lí do sống chung không cưới thường là vì tâm lí chống các định chế và tránh những bổn phận trói buộc lâu dài đối với nhau, nhưng cũng là vì để chuẩn bị tạo lập một căn bản vật chất chắc chắn trước đã (có việc làm và thu nhập chắc chắn). Và cuối cùng còn có rất nhiều cặp sống chung không cưới trong một số quốc gia, nơi đó không phải chỉ vì các giá trị về gia đình và hôn nhân bị chối bỏ, mà nhất là vì hôn nhân ở đó là chuyện xa xỉ, rất tốn kém, và người ta không đủ khả năng vật chất để thực hiện lễ nghi cưới hỏi. (Đồng í 143 / Không 37)

52. Đã có những suy nghĩ về khả thể cho phép những người li dị tái hôn tham dự bí tích Hoà Giải và Thánh Thể. Nhiều nghị phụ quyết bảo lưu quy chế hiện hành, vì một đàng dựa trên giáo huấn hôn nhân bất khả phân của Giáo Hội và đàng khác dựa vào liên hệ nền tảng giữa việc tham dự bí tích Thánh Thể và việc tham gia cộng đoàn Giáo Hội. Một số nghị phụ khác muốn mở cửa cho họ bước vào bàn tiệc thánh, nhưng coi đây không phải là một sự cho phép rộng rãi, mà chỉ là nhằm giải quyết một số trường hợp đặc biệt với những điều kiện cụ thể - đặc biệt là những trường hợp không thể quy hồi được nữa, họ mang trách nhiệm đạo đức đối với con cái và không thể để những trẻ này phải chịu đau khổ cách bất công. Và để được trở lại với các bí tích, cũng theo các nghị phụ này, những người này phải trải qua một chặng đường thống hối trước, với sự trách nhiệm của giám mục bản quyền. Điểm này phải được đào sâu thêm, và ở đây, cần phải phân biệt rõ giữa một bên là tình trạng khách quan của tội và một bên là những hoàn cảnh giảm khinh, bởi vì „những yếu tố tâm thần và xã hội" có thể „giảm thiểu, thậm chí giải trừ điều kiện của tội và trách nhiệm của chúng" (Giáo lí công giáo, 1735). (Đồng í: 104 / Không: 74).

53. Một vài nghị phụ khẳng định, những người li dị tái hôn hoặc sống chung với một người bạn đời cũng có thể có một cuộc sống tốt đẹp qua cách rước lễ thiêng liêng. Các nghị phụ khác nghe vậy liền đặt vấn đề, thế thì tại sao họ lại không thể được rước lễ. Như vậy, vấn đề này cần phải được đào sâu, để qua đó tìm hiểu thêm về đặc trưng của hai loại hình tham dự này (rước lễ cụ thể và rước lễ thiêng liêng) và đưa chúng ra khỏi mối liên hệ với Thần Học Hôn Nhân để giải quyết. (Đồng í: 112 / Không: 64).

55. Ở một vài gia đình, người ta nhận ra trong số thân nhân của họ có những người mang khuynh hướng đồng tính. Vì thế, họ tự hỏi, phải có thứ quan tâm mục vụ nào thích hợp cho những trường hợp này, khi đứng trước giáo huấn của Giáo Hội sau đây: „Dù có hiểu rộng thế nào chăng nữa, thì cũng chẳng có một nền tảng tương đương nào giữa việc sống chung của những người đồng tính với chương trình của Thiên Chúa về hôn nhân và gia đình". Dù vậy, những nam nữ mang khuynh hướng đồng tính phải được đón nhận trong tế nhị và tương kính. „Phải cảnh giác, không được cư xử bất công dưới bất cứ hình thức nào đối với họ" (Bộ Tín Lí, Những cân nhắc về các dự thảo luật áp dụng cho các đôi đồng tính sống chung, 4) (Đồng í 118/ Không 62).◙

Augsburg, 12.11.14. Ngày Thuyền Vũ Trụ Rosetta của 17 nước Âu Châu thành công thả được đứa con Philae xuống sao chổi Churjumov-Gerassimenko, sau một hành trình kéo dài 10 năm với ngót 6,4 tỉ cây số đường dài, tổn phí 1 tỉ âu kim.

Đính chính: trong bài viết số tháng vừa rồi: „Nền giáo dục học đường dười thời Đệ I Cộng Hoà" tôi có đánh sai hai chữ: „ducare" xin sửa lại thành „ducere"; „Thằng Cù" (nơi ghi chú số 5) xin sửa thành „Đèn Cù". Xin lỗi độc giả.