Ư NGHĨA CHÍNH THỰC của DANH XƯNG: "CÔNG GIÁO"

L.M.Cao Phương Kỷ

L.T.S. Trong DĐGD số 165, tháng 8/2015, có bài b́nh luận về danh xưng "CÔNG GIÁO", là một dấu chỉ, dấu hiệu của "Thiên Chúa Giáo", hay "KYTÔ-GIÁO", tức Đạo do Chúa GIÊSU KYTÔ sáng lập, bắt đầu từ nước Do thái, nay đă lan tràn khắp địa cầu . Soạn giả đă phi bác những giải thích xuyên tạc, hiểu sai, và âm mưu đ̣i xóa bỏ danh xưng "Công Giáo" bởi một số người vốn ác cảm với Thiên Chúa Giáo.

Sau năm 1975, các đồng hương tị nạn cộng sản định cư tại Hoa Kỳ và các Quốc gia ÂU, ÚC..thuộc nguồn gốc và ảnh hưởng của nền văn minh, văn hóa Thiên Chúa Giáo, một hiện tượng kỳ lạ," ngược đời", đă xuất hiện, thay v́ cảm phục và biết ơn những Cơ quanTừ Thiện Công Giáo (Catholic Charities) v́ t́nh Bác ái đă đón tiếp, giúp đỡ các đồng hương tị nạn, th́ họ lại chế giễu, bịa đặt, bôi nhọ, đả kích Giáo lư Thiên Chúa Giáo, Công Giáo của các vị ân nhân, bảo trợ.Những cuốn truyện phản khoa học, hoang đường như "Giatô bí lục",và những tờ truyền đơn lá cải được tung ra tại các chợ bán thực phẩm. Chưa bao giờ "Đạo Công Giáo"bị xuyên tạc, đả kích nặng nề như thế! V́ lư do nào, v́ âm mưu đen tối nào, v́ mặc cảm tội lỗi nào? Hy vọng với thời gian, Lịch sử sẽ phanh phui và làm sáng tỏ "hiện tượng ḱ quái "này.

Sau đây là bài nghiên cứu, căn cứ vào Lịch sử, và những Giáo Huấn chính thức của các Thánh Tông đồ, các Đức Giáo Tông và các thần học gia của Hội Thánh Công Giáo về những điểm chính như:

1/Danh xưng"catholicus" (catholic) xuất phát từ đâu? Ư nghĩa nguyên tự là ǵ? Ư nghĩa thông dụng trong Giáo Lư là ǵ? Và ư nghĩa của một số các thành ngữ quen dùng trong Hội Thánh Công Giáo.

2/ Giáo Huấn chính thức về Hội Thánh Công Giáo.

A/ Hội Thánh Công Giáo là ǵ?

a/Chúa Giêsu hiện diện trong Hội Thánh

b/ Sứ Mệnh Truyền Giáo cho toàn thể Nhân loại

B/ Ai thuộc về Hội Thánh Công Giáo?

a/ Ai thuộc về "Thân Ḿnh Mầu Nhiệm"của Chúa Cứu Thế.

b/ Những ai có liên hệ với "Thân Ḿnh Mầu Nhiệm" Chúa.

c/ Toàn thể Nhân Loại được Chúa mời gọi để Lănh Ân Huệ Cứu Chuộc.

3/ Vấn đề dịch thuật từ "catholicus" sang Việt Ngữ

1/ Ư NGHĨA CHÍNH THỨC của Từ "CATHOLICUS" (Catholic)

Tĩnh Từ "catholicus" đồng nghĩa với "universalis" trong La-ngữ. Từ "catholicus" bởi tiếng Hy lạp: "katholikos": "kata", liên quan, xét đến; "holou", toàn diện, toàn thể. Do đó, theo nguyên tự, "catholicus" bao hàm ư nghĩa: xét về toàn thể, phổ quát, tổng quát, bao gồm hết mọi phần tử. (Chú Thích 1)

Hội Thánh do Chúa Cứu Thế sáng lập và là THỦ LĂNH, mang dấu hiệu(marks) là "Catholicus, hay "universalis", v́ Chúa truyền công bố Tin Mừng cho mọi người mọi dân mọi nước, mọi thời cho đến tận thế.

-Sách Phúc Âm,( theo Thánh Marc 16:15), Chúa phán: "Các con hăy đi khắp thế giới, công bố Tin Mừng cho mọi tạo vật, mọi loài thọ sinh". Sách Tông Đồ Công Vụ: 1:8: "Các con sẽ chịu lấy Chúa Thánh Thần, và các con sẽ là Chứng Nhân của Thầy, chẳng những ở Giêrusalem, mà c̣n khắp xứ Giuđêa, Samaria, và thật ra, đến tận cùng trái đất".

-Công Đồng Vatican II, số 13: "Mọi người được mời gọi gia nhập vào Dân Mới của Chúa. Dân Chúa luôn luôn là Hiệp Nhất, Duy Nhất, cần phải được truyền bá khắp thế giới, qua mọi thời đại, để kế hoặch do Ư Chúa muốn được hiện thực"

Đây chính là nguồn gốc những hoạt động"TRUYỀN BÁ PHÚC ÂM" (Missions)của Hội Thánh.

-Nói tóm lại, Chúa Giêsu sáng lập Hội Thánh khởi đầu từ năm 33 A.D., khi Chúa chịu chết để Chuộc tội cho toàn thể Nhân loại, và Chúa Phục Sinh. Hội Thánh vẫn c̣n tồn tại măi măi cho đến tận thế do các Thánh Tông đồ và các người kế vị là các Giám mục và Linh Mục, thay Chúa để chăn dắt Hội Thánh.

Do đó, chữ "catholicus" hay "universalis" có nghĩa: Chúa muốn mời gọi mọi người mọi Dân Nước, mọi thời đại, mọi giai cấp, mọi hoàn cảnh đời sống gia nhập Hội Thánh để được lănh ơn Cứu Chuộc và được Sống Vĩnh Cửu với Chúa.

-Theo Lịch sử Hội Thánh ghi chép: Thánh Ignatius thành Antioch (35-107 AD) là người thứ nhất đă dùng từ "Katholikos", khi viết thư cho các tín hữu Smyrneans (miền Syria ngày nay). (Chú Thích 2)

Thánh Ignatius là môn đệ của Thánh Gioan Tông đồ, và là vị Giám Mục kế vị Thánh Phêrô tại thành Antioch (Syria). Theo tương truyền, Thánh Ignatius là đứa trẻ được Chúa Giêsu đặt giữa các môn đệ như một gương mẫu: ..anh em phải cải đổi giống như một đứa trẻ (Matthêu 18:2-3). Thánh Ignatius chết v́ Đạo tại Roma, đời vua Trajan (98-117). Ngài tuyên bố: "Tôi muốn trở thành thức ăn cho súc vật..Tôi là lúa miến bị nghiền tan nát để trở nên Bánh tinh khiết của Chúa KyTô..

-Từ "catholicus" thường dùng trong mấy thành ngữ sau đây:

-Hội Thánh Công Giáo (The Catholic Church), để phân biệt với các Hội Thánh KytôHữu (Christian Churches) không công nhận quyền tối thượng của Đức GiáoTông

-Đức Tin Công giáo (The Catholic faith) để chỉ Đức Tin của các Tín hữu Công Giáo ở mọi nơi, mọi thời và mọi người

-Đúc Tin Công Giáo Chính Thống (Orthodox Catholic faith) phân biệt với các bè rối, bè đảng

-Hội Thánh Công Giáo thuần nhất (The undivided Catholic Church) để chỉ Hội Thánh Công giáo trước khi chia thành Giáo Hội Đông Phương (the Eastern Schism, năm 1054); từ nay, Giáo Hội Đông Phương( miền, Nga sô, Thổ nhĩ ḱ...) gọi là "Orthodox" (Chính Thống Giáo)

2/GIÁO HUẤN về HỘI THÁNH CÔNG GIÁO (Chú Thích 3)

Kinh TIN KÍNH, toát yếu những điều cần phải tin khi chịu Phép RỬA TỘI. "Kinh Tin Kính Các Thánh Tông Đồ" (Apostles"Creed), ngắn gọn nhất, gồm 12 điều cần phải tin. Kinh này đă in trong "Sách Kinh Địa Phận Hà Nội", và "Sách Lễ MISA" ( Hội Đồng Giám Mục Việt Nam chuẩn ấn). Trong Kinh Tin Kính có câu: "Tôi tin Hội Thánh" hằng có ở khắp thế này" (universalis, catholicus): chung cho hết mọi người, mọi nơi, mọi lúc, trên thế gian này, tức là theo ư nghĩa từ "CÔNG GIÁO" .

A. Hội Thánh Giáo là ǵ? (coi: số 830-831)

a/ "Sách Giáo Lư của Hội Thánh Công Giáo" do Đức Thánh Giáo Tông Gioan Phaolô II, phát hành năm1992, giải thích về danh xưng "Hội Thánh Công Giáo" (caholicus): Chúa Giêsu Kytô hiện diện trong Hội Thánh. Thánh Ingatius Thành Antioch viết: "Ở đâu có Chúa Giêsu, ở đó có Hội Thánh Chúa". Chúa Giêsu là Thủ Lănh và các chi thể kết hiệp với Chúa.

Hội Thánh lănh nhận nơi Chúa Cứu Thế mọi phương thế để được cứu rỗi: đầy đủ, trọn vẹn những điều cần phải tin, các phép Bí tích, phép Truyền Chức Thánh, để có sự kế vị liên tiếp từ các Thánh Tông đồ đến các Đức Giáo Tông, các Giám mục, Linh Mục.

b/ Hội Thánh được Chúa Cứu Thế chính thức sai đi Truyền Giáo cho toàn thể Nhân Loại. Mọi người được mời gọi gia nhập Hội Thánh, tức là DÂN CHÚA. ..Chúa đă tạo dựng Nhân Loại từ nguyên thủy vẫn mang một NhânTính, dầu tản mác khắp mặt địa cầu, nhưng rồi cũng phải được qui tụ về một mối...Tính chất" phổ quát" (universalitas) của Dân Chúa, là một Hồng Ân Chúa ban cho Nhân Loại, và Hội Thánh không ngừng qui tụ lại với Chúa Cứu Thế là Đầu, trong sự Hiệp Nhất cùng Chúa Thánh Thần...

-"Giáo Phận địa phương", cũng gọi là "Giáo Phận Công Giáo", v́ cộng đồng các giáo hữu, đều cùng chung một Đức Tin, một Giáo lư, các Bí Tích và Đức Giám Mục thông hiệp với Hội Thánh Roma.

-Hội Thánh do Chúa Chúa sáng lập đă biểu hiện tính chất phổ quát, đại chúng, gồm nhiều ngôn ngữ và chủng tộc, Ngày Chúa Thánh Thần Hiện Xuống (Pentecost). Chúa Cứu Thế hiệu triệu các môn đệ và sai đi truyền đạo cho khắp thế giới, gieo hạt Giống Tin Mừng vào các miền đất tốt khác nhau . Ngày nay, Hội Thánh Công giáo đă lan tràn khắp năm châu bốn bề, mặc lấy những sắc thái địa phương trong những Nghi Lễ, Nghệ thuật, Kỷ Luật Giáo sĩ, và cách thức diễn giảng về Thần học, Luân lư, dùng ngôn ngữ, văn hóa, triết lư của các dân tộc, để giải thích Đức Tin, nhưng luôn vẫn Trung thành, Hiệp Nhất với Đấng Đại Diện Chúa, và Hiệp Thông với toàn thể Hội Thánh toàn cầu.

B. Ai thuộc về Hội Thánh Công Giáo?

a/ Hội Thánh là: "Thân Ḿnh Mầu Nhiệm Chúa"

-Theo Giáo Lư của Hội thánh Công Giáo, v́ đặc tính "phổ quát", duy nhất của Nhân Loại, nên hết mọi người, mọi thời đại, mọi dân nước., không trừ một ai,.đều là Chi Thể của Chúa Kytô là Thủ Lănh. Theo thuật ngữ trong Kinh Thánh, Thánh Phao Lô Tông Đồ, gọi đó là: "Thân Ḿnh Mầu Nhiệm Chúa Giêsu KyTô" (coi: Chú thích 4)

Tuy nhiên, mỗi chi thể, mỗi cá nhân tham dự với mức độ thông hiệp khác nhau: những tín hữu công giáo (tham dự một cách trọn vẹn), một số khác chỉ tin vào Chúa Kytô, và toàn thể Nhân Loại được Thiên Chúa mời gọi để lănh Ân Huệ Cứu Chuộc. (số 836)

-Tín Hữu Công Giáo, hiệp thông đầy đủ với chúa Kytô,v́ được chịu Phép Thêm Sức, tức là Chúa Thánh Thần, được hưởng mọi phương thế để được Cứu Rỗi, như các Bí Tích, được tham dự vào Hội Thánh "hữu h́nh", tức là dưới sự lănh đạo của Đức Giáo Tông, và các Giám Mục. Tuy nhiên, nếu không kiên tŕ thực hành Đức Bác ái, th́ cũng không chắc sẽ được cứu rỗi. (số 837)

- Tín hữu đă chịu Bí tích Thánh Tẩy và mang danh Chúa Kytô, là Kytô-hữu (Christian), nhưng không tuyên xưng đầy đủ Đức Tin Công Giáo, cũng không hiệp thông với Đức Giáo Tông như các Giáo Hội Chính Thống(Orthodox Churches) và các Giáo Hội Tin Lành...Tất cả những tín hữu đó cũng thuộc về một "Thân Ḿnh Mầu Nhiệm Chúa" (số 838)

b/Hội Thánh và những Ai không phải là Kytô-Hữu (non-Christians) ( số 839-845)

Đây là những Chi thể, tuy chưa nhận lănh TIN MỪNG của CHÚA CỨU THẾ, nhưng cũng tương quan liên hệ với DÂN CHÚA (People of God)

Tại sao Hội Thánh Công Giáo c̣n bao hàm cả những người theo Đạo Do Thái (Jewish people), người theo Hồi Giáo (Muslims), và những tín đồ các Đạo không phải-Kytô Giáo (non-Christian religions)?

Theo các nhà thần học giải thích, Thuyết "Đại Công Giáo" Catholicism, Ecumenism) gồm ba yếu tố cơ bản luôn liên hệ với nhau: Nhân bản(human), Tôn giáo (religious) và Kitô-hữu (Christian). Thuyết này không phải là một thực thể cô lập, thuộc một giáo phái đóng kín, nhưng là một giáo thuyết độ lượng, bao dung, phổ cập đến hết mọi người, mọi từng lớp xă hội, đặc biệt những người nghèo khổ, yếu thế, đơn côi.

Danh xưng "Công Giáo" (Catholic) là phẩm tính của Kytô-hữu (Christian), và Kytô-hữu là phẩm tính của "Tôn Giáo (religious) và Tôn giáo là phẩm tính của Nhân Loại (human)

Do dó, Hội Thánh Công giáo là một cộng đồng những "Người" tin vào Thiên Chúa Chân Thật, Hiện Hữu và tổ chức đời sống của ḿnh theo niềm TIN của Người có Tín Ngưỡng.

Nhân loại đă phạm tội chống lại Thiên Chúa, nên đă bị luận phạt, trầm luân trong Hoả ngục. V́ T́nh Thương vô hạn Thiên Chúa đă sai Thánh Tử là Chúa Giêsu xuống thế để CHUỘC TỘI cho Nhân Loại. Do đó, thế giới xưa cũ, tội lỗi đă qua đi và tất cả Nhân Loại đă trở nên "một tạo vật mới" nhờ Chúa Cứu Thế làm lễ vật HY SINH để"Thiên Chúa giao ḥa với Nhân Loại," (Coi: 2 Corinthians 5:17,19) (Chú Thích 5)

Mọi thành phần Nhân Loại, dầu chưa tiếp nhận Tin Mừng, nhưng cũng liên hệ với Dân Chúa bằng nhiều cách thức khác nhau như:

- Tương quan liên hệ giữa Hội Thánh Công giáo và Dân Do Thái.

Do thái giáo thuộc Cựu Ước, báo hiệu và chuẩn bị cho Tân Ước, tức là thời kỳ Chúa Cứu Thế giáng trần để truyền giảng Tin Mừng . Tuy tin đồ Do Thái Giáo chưa nh́n nhận Chúa Giêsu là Đấng Thiên Sai, nhưng trong Cựu Ước, các Sách Thánh, các sách Tiên tri, đều tiên đoán cho Nhân Loại chờ đón một Đấng Cứu Tinh (Messiah) ra đời. Do đó, Cựu Ước và Tân Ước tương quan mật thiết với nhau.

- Tương quan với Tín Đồ Hồi Giáo

Tín đồ Hồi Giáo tôn thờ Một Vị Chủ tể vạn sự vạn vật, thương xót vô cùng, và phán xét nhân loại ngày tận thế. Các tín đồ cũng tuyên xưng một niềm tin của Tổ phụ Abraham .

-Tương quan với các Tôn Giáo ngoài-KiTôGiáo

Theo Thuyết "Đại Công Giáo" mọi dân nước, mọi chủng tộc đều cùng chung một cỗi nguồn là Đấng Tạo Hóa là Chủ Tể vạn vật, vạn hữu. Thiên Chúa Quan Pḥng muốn cứu độ mọi người..

Do đó, Hội Thánh Công Giáo nh́n nhận nơi các Tôn Giáo một ḷng khát vọng luôn t́m kiếm Đấng Tạo Thành trời đất, ban cho nhân loại sự sống ở đời này và Phước Trường sinh sau khi chết. Hội Thánh Công Giáo công nhận những điều Thiện Hảo, những Chân Lư tiềm ẩn trong các Đạo Giáo như chuẩn bị để đón nhận Phúc Âm của Chúa Cứu Thế,

mặc dầu, trong các Đạo giáo khác, vẫn c̣n nhiều bất cập, bất toàn, nhiều lầm lạc, chưa hiểu biết một cách hoàn hảo về Một Đấng Tạo Hóa Chân Thật.

- Toàn Thể Nhân Loại được mời gọi để lảnh Ơn Cứu Độ

Bởi vậy, Thiên Chúa là CHA CHUNG của Nhân Loại, muốn tập họp mọi con cái rải rác khắp nơi trên thế giới qui về một mối, chính là Hội Thánh do Thánh Tử là Chúa Giêsu sáng lập, để Nhân Loại t́m thấy sự Cứu Độ và sự Hiệp Nhất của mọi người đều là con Chúa và là Anh Chị Em với nhau. Hội Thánh Công Giáo chính là "thế giới được ḥa giải"

Nói tóm lại, các Thánh Giáo Phụ đă dùng một H́nh Ảnh về "Chiếc Tàu-Thuyền NOE" (Noah"ark), để ám chỉ Hội Thánh Công Giáo là chiếc Tàu- Thuyền duy nhất để cứu độ, cứu vớt những ai đang vượt bể khổ trần gian mong được đến bến bờ Hạnh Phước Vô Biên.

Vấn đề dịch thuật từ"Catholicus" sang Việt ngữ.

Vấn đề phiên dịch, quảng diễn Giáo lư, Kinh Thánh, Kinh Nguyện, Lễ nghi Phụng vụ.. làm sao để thích nghi với các nền văn hóa, ngôn ngữ khác nhau trên toàn thế giới: đó cũng là một đặc tính thuộc "công giáo tính" (catholicity), phổ quát tính (universality) của Hội Thánh Công Giáo. Chân Lư, Giáo Lư vẫn là Một, nhưng cách diễn giảng, cắt nghĩa lại tuỳ thuộc các mầu sắc địa phương.

Sau đây chỉ xin hạn định vào việc phiên dịch từ "catholicus seu universalis", sang tiếng Việt, làm thế nào để diễn tả một cách trung thành với Giáo Lư tông truyền.

Danh Từ "catholicus" hay "universalis" đă được dịch nghĩa ra chữ NÔM từ xa xưa do các nhà Truyền Giáo tiên khởi.

Ngày nay, ta đọc thấy trong Sách Kinh Nguyện của Địa Phận Hà Nội,và Sách Lễ Roma, Kinh Tin Kính của các Thánh Tông Đồ, (Apostles Creed) có câu: "Tôi tin Hội Thánh hằng có ở khắp thế này" để dịch nghĩa từ: catholicus hay universalis(Chú Thích 6)

Những danh từ như: catholic (catholicus), hay universal (universalis) đă được phiên dịch trong các Từ điển viết bằng tiếng Trung Hoa (Hán Tự), dùng để phiên âm sang chữ Hán-Việt: (Chú thích7)

Catholic (Catholicus): 1/ đại công, đại công tính (catholicity), công giáo, công chúng, phổ biến, 2/ Thiên Chúa Giáo đồ, Thiên Chúa Giáo

Catholic Church: 1/Thiên Chúa Giáo, Thiên Chúa Giáo Hội 2/Thiên Chúa Giáo Đường

Catholicity: đại công tính, đại công, công chúng tính, phổ biến tính

Catholic faith: 1/ Thiên Chúa Giáo Tín Ngưỡng 2/ Phổ thế Giáo Hội Tín Ngưỡng

Catholic Theology: Thiên Chúa Giáo Thần Học

Catholicism: Thiên Chúa Giáo Tư Tưởng, Sinh Hoạt, Đại công giáo, Đại công chủ nghĩa (Ecumenism)

Universal : Phổ thế, phổ biến, toàn nhân loại, phổ cập, vạn vật, vạn quốc

Universal Church: công giáo hội, phổ thế giáo hội

Universality: phổ biến tính, toàn thể tính, phổ cập

Tạm Kết.

Ngày nay trên khắp thế giới vấn đề "Tự Do Tín Ngưỡng" được đề cao, cần được mọi người, mọi nước mọi tôn giáo, mọi chính quyền công nhận để bảo vệ HOÀ B̀NH của Thế giới, và tôn trọng Tự Do Nhân Quyền của mỗi cá nhân.

Do đó, không được cấm cách bách hại những người khác tôn giáo với ḿnh hay không cùng một niềm tin như ḿnh. Cũng không được xuyên tạc giáo lư, các tín điều của các tông giáo, tự tiện gán cho họ những điều cắt nghĩa không đúng với niềm tin của họ, rồi đem ra nhạo báng. Đó là vi phạm trầm trọng đến Lương Tâm của con người.

Bởi vậy, danh xưng CÔNG GIÁO đă được phân giải, bàn luận về phương diện ư nghĩa thần học và ngôn ngữ học, đă được dùng phổ thông từ nhiều năm, lại không nghịch lại Giáo Lư của Hội Thánh Công Giáo: thật là"Danh Chính, Ngôn Thuận". Theo thiển ư, nên duy tŕ danh xưng ấy cùng với ư nghĩa tốt đẹp bao dung, phổ cập đến hết mọi người, đặc biệt người nghèo khổ, bị áp bức, bên lề xă hội.

Tháng 9, vừa qua, năm 2015, cuộc viếng thăm của Vị Đại Diện Chúa Cứu Thế là Đức Thánh Cha Phanxicô, viếng thăm mục vụ tại Cuba và Hoa kỳ, đă minh chứng một cách hùng hồn và sống động cho hằng tỉ người trên khắp thế giới nh́n thấy tận mắt và hiểu rơ thế nào là "công giáo tính", "phổ cập tính" . Thật vậy, Đức Thánh Cha đă bắt tay, thân thiện và làm trung gian ḥa giải giữa hai Quốc gia, cựu thù từ hơn nửa thế kỉ. Ngài đă ân cần hỏi han thăm viếng mọi chức sắc tôn giáo, các cấp bậc trong chính quyền từ vị Tổng Thống đến các tầng lớp nhân dân lao động, thăm viếng an ủi các tù nhân, các người di dân, các bệnh nhân, đặc biệt rất ưu ái các em bé đơn sơ, vô tội mà một số lớn đă thiệt mạng, khi c̣n trong bụng mẹ, v́ tệ nạn phá thai. Ngài cũng quan tâm đến việc bảo vệ môi sinh, khí hậu, và chống lại tệ nạn "hôn nhân đồng tính"sẽ huỷ diệt nhân loại trong tương lai.

CHÚ THÍCH:

(1) "The Catholic Source Book" Brown-Roa. p.216-217; 407.

(2) "Điển Ngữ Các Thánh"L.M.Hồng Phúc, CSSR. p. 145

(3) "Catechism of The Catholic Church" Libreria Editrice Vaticana. p.220-227

(4) "Hội Thánh Công Giáo và thời Tam Vô" Đường Thi. p. 109-118

"Thiên Chúa Giáo và Tam Giáo".Đường Thi.p. 222-226

(5) "Catholicism"Volume I, II,Richard P. McBrien p. 722-724; p. 1169-1184

(6) -Sách Kinh Địa Phận Hà Nội, Kinh Tin Kính .p.18;

-"Sách Lễ Roma"Kinh Tin Kính các Thánh Tông Đồ

-"Thánh Giáo Yếu Lư Quốc Ngữ", do Đức Giám Mục Pigneau de BEHAINE làm và in ở Quảng Đông năm 1774, viết bằng chữ NÔM; Ấn bản năm 1837 đă được sửa chữa và viết bằng chữ "QUỐC NGỮ"

(7) "Từ Vựng: Học Chữ Hán-Việt, Học Chữ Hán, phương pháp Lục Thư", Đường Thi. p.A,B-H.

"TỪ VỰNG Thần Học Tín Lư"( nguyên văn bằng Hán Tự-Anh ngữ), Fu Jen Catholic University.p.42, p.266; và"bản dịch:"Tự điển Thần học Tín lư Anh-Việt"w