Kinh Tế

Cổ phần hóa gian, Hay tiêu tán tài sản của dân!

Trần Nguyên Thao

Hanoi đề xướng cổ phần hóa Doanh Nghiệp Nhà Nước (DNNN) từ năm 1991, đến nay gần 24 năm. Thời gian dài đó, trên bốn ngàn doanh nghiệp gồm các Tập Đoàn, Tổng Công Ty và Công Ty nhà nước hầu hết làm ăn thua lỗ, nợ chồng chất, gian dối đủ mặt. . . Nhưng Cộng đảng vẫn muốn nắm chặt các "miếng mồi" béo bở này. Chỉ khi t́nh thế thúc ép phải thay đổi hay bị áp lực phần lớn từ nước ngoài gia tăng, th́ Hanoi mới hâm hâm nóng việc bán đi các "mảng khó nuốt" trước. Từng có tiếng nói từ người nước ngoài tố cáo "cổ phần hóa gian" (sang cổ phần cho chủ mới cùng băng nhóm). Ngay cả khi âm mưu này đem ra thực hiện; cũng có nhiều khó khăn v́ mâu thuẫn về lợi ích chính trị chằng chéo và cơ cấu sở hữu DNNN rất phức tạp. Vào lúc Hanoi khơi lại đợt ba cổ phần hóa này, chuyên gia trong nước đă gióng lên lời cảnh báo ". . . đây là tài sản của dân, nếu bị tiêu tán bất hợp lư th́ phải có người chịu trách nhiệm".

ă ba đợt ồn ào về cổ phần hóa DNNN, kể từ năm 1991. Nhưng đợt thứ hai, sau khi vào WTO, năm 2007, thay v́ phải mạnh mẽ cải tổ và thay đổi cách quản lư để nâng cao năng lực cạnh tranh, Hannoi lai mở rộng quyền đầu tư của các DNNN để các tập đoàn này lần đầu tiên tham gia hoạt động đầu cơ vào nhà đất, chứng khoán ngoài ngành, chứ không phải các lĩnh vực chuyên môn do các tập đoàn đó phụ trách.

Quyết đinh cho DNNN vừa nói của Cộng đảng đă tạo ra tại Việt Nam một xă hội giầu nghèo quá cách biệt. Một bên là giới cầm quyền và phe nhóm của họ nhờ đầu cơ nhà đất và cưỡng chiếm tài sản của dân mà giầu lên quá nhanh. Bên kia là những người bị cưỡng bức, nạn nhân mất tài sản, lao động đầu xuống trôn lên, buôn thúng bán bưng suốt ngày cũng chỉ mong kiếm được từ 1 đến 2 Đôla.

Theo ước tính của Knight Frank, công ty tư vấn địa ốc đặt ở London, nói trong Báo cáo Thịnh vượng 2015 rằng, số người siêu giàu chỉ riêng ở Saigon, năm 2014 là 116 người, sẽ tăng lên thành 300 người vào năm 2024. Tài sản thấp nhất của người siêu giầu ở Việt Nam là từ 30 triệu Đôla.

Nay trên 1000 cơ quan truyền thông của đảng được lệnh đánh bóng lại câu chuyện cổ phần hóa DNNN để dụ các con gà ham ăn háu đá. Nhưng các nhà đầu tư lớn không phải dễ dụ, họ vẫn đang ngắm nghía, chê bai "vô luật lệ, không minh bạch, nợ xấu tràn ngập, giá quá đắt, quyền làm chủ lại không có". Các điểm bị chê bai này được diễn giải như là, nhà đầu tư đang nhận ra một cái "bẫy ăn cướp" kiểu mới khoa học, văn minh hơn so với sau năm 1975 do Hanoi từng trấn lột dân chúng Miền Nam Việt Nam bằng chiến dịch "đánh tư sản mại bản".

Dư luận cho rằng, Hanoi đang bầy gian kế để các nhà đầu tư, nhất là ngoại quốc nản ḷng. Sau đó, mới sắp đạt để sang cổ phần cho các công ty "tư nhân giả h́nh - nằm cùng băng đảng". Về điểm này, ông Martin Gainsborough, khoa học gia chính trị của Đại học Bristol ở Anh phanh phui, chỉ mặt rất sớm, ngay từ đầu tháng 12 năm 2011 và được BBC dẫn lời :"các doanh nghiệp tư nhân được Hannoi bầy ra tại Việt Nam bây giờ, đều có liên kết với nhà nước theo một kiểu nào đó, ví dụ như thông qua việc kết nối với các công ty nhà nước, ngân hàng thương mại nhà nước, các hợp đồng nhà nước hoặc các giao dịch đất đai từng được "cổ phần hóa".

Tổng số DNNN theo số liệu chính thức là 4715 gồm đủ loại. Trong số đó, có 637 DN chờ giải thể, 210 DN không xác minh được (*). Vietnam Report mới công bố bảng xếp hạng "VNR500 - Top 500" doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam. Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietNam – PVN) tiếp tục đứng vị trí số 1 trong 7 năm liên tiếp. Tập đoàn này cũng dẫn đầu nợ khó đ̣i trị giá đến 2.856 tỷ đồng. Nợ của khu vực DNNN đă tương đương 53% tổng nợ của cả nền kinh tế. Trong khi đó khu vực kinh tế nhà nước chỉ sản xuất ra 32% GDP. Tổng số nợ trong nền kinh tế Việt Nam được giới chuyên ngành ước tính lên đên 303 tỷ Đôla, bằng 164% GDP Việt Nam. Trong khi Cộng đảng th́ nói nợ công của Việt Nam là 47.5% vẫn ở mức an toàn cho phép; c̣n Quốc Hội VC lại nói là 64%, đă quá mức an toàn cho phép! (**)

Báo cáo kinh tế của ṭa đại sứ Anh phân tích : "54% các DNNN được điều hành bởi chính quyền địa phương, 27% dưới sự chỉ đạo của các bộ ngành và 19% được xếp vào nhóm "tập đoàn kinh tế và các tổng công ty"."

Thống kê chính thức của Hanoi cũng cho thấy, trong tổng số DNNN đang hoạt động, chỉ có 11 DN được xếp vào loại "công khai minh bạch thông tin" như các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán. C̣n lại đến 99% được coi như gian dối, và là những "con nợ khó đ̣i" của hệ thống ngân hàng!

Đợt 3 cổ phần hóa khởi sự năm 2013, và cho đên nay có lúc gần như tắt lịm, nay đang được Hanoi cho hâm nóng, theo đó, trong các năm 2013, 2014 và 2015 sẽ cổ phần hóa 432 DNNN. Nhưng cho đến nay chỉ có 71 DNNN đă cổ phần hóa. Chưa thấy kết quả vận hành ra sao.

Trong năm nay, Hanoi nói là sẽ có 280 DNNN - chủ yếu là các Tập Đoàn Kinh Tế sẽ chào bán cổ phần ra công chúng. Tuy nhiên, triển vọng để thực hiện được đúng mục tiêu này vẫn khiến giới phân tích hoài nghi.

Báo tuổi Trẻ nói là, dù cho nhà nước có hoàn thành được mục tiêu là cổ phần hóa hết các Tổng Công Ty, hay tập Đoàn Doanh Nghiệp th́ về thực chất vẫn là "b́nh mới rượu cũ" khi mà người quản trị doanh nghiệp vẫn không thay đổi. Nhà nước cũng vẫn nắm giữ số cổ phần rất cao 51%, 65%, 75%, thậm chí 97%". 

Hanoi ra chỉ thị các doanh nghiệp phải bán các cổ phần đầu tư ngoài ngành, rút vốn về đầu tư đúng chỗ, tiếng trong nước gọi là "thoái vốn". Chỉ tiêu thoái vốn năm 2014 là 20 ngàn tỷ đồng, nhưng hết năm DNNN chỉ lấy vốn về được 3.5 ngàn tỷ.

Tiến sỹ Lê đăng Doanh cáo giác rằng, việc cổ phần hóa DNNN tại Việt Nam không dựa vào luật lệ căn bản nào. Các nước khác đều có luật về quá tŕnh cổ phần hóa. Thậm chí có các doanh nghiệp cổ phần hóa mà có ư nghĩa đặc biệt lớn th́ phải có luật riêng cho doanh nghiệp đấy.

Ông Kevin Snowball, Giám Đốc Điều hành Quỹ Tài sản PXP Vietnam, than phiền rằng, "Việt Nam giới hạn mức sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài ở mức tối đa là 49% cổ phần cho thấy là Việt Nam chưa sẵn sàng để cho thị trường chứng khoán vận hành theo cách mà đáng ra phải vận hành như tại những nơi khác.

Luật Việt Nam hiện hành giới hạn mỗi nhà đầu tư ngoại quốc được làm chủ tối đa 30% cổ phần của một công ty. Đối với các DNNN là ngân hàng thương mại đang trong giây phút "lâm chung" Hanoi cho nhà đầu tư nước ngoài mua tối đa 49% cổ phần.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan công khai cảnh giác rằng : "chất lượng quản trị lẫn tính minh bạch của DNNN chưa được cải thiện. Nói là tài sản nhà nước, nhưng thực chất đây là tài sản của dân, nếu bị tiêu tán bất hợp lư th́ phải có người chịu trách nhiệm".

Đầu tháng 3, cựu Thủ Tướng Anh Quốc, ông Tony Blair đă đồng chủ tọa một cuộc hội thảo "Vai tṛ mới của DNNN trong nền kinh tế, kinh nghiệm và bài học cho Việt Nam".

Sau cuộc hội thảo, Ông Blair đă gặp Ông Nguyễn tấn Dũng, Thủ Tướng VC và bày tỏ quan điểm thẳng thắn mang tính xây dựng về vấn đề cải cách kinh tế Việt Nam. Ông Dũng hứa sẽ tiếp tục hợp tác và mong đợi những ư kiến tư vấn của ông Blair.

Đầu năm 2013 , ông Blair đă lập công ty Tony Blair Associates, văn pḥng đặt cạnh Bộ Kế Hoạch Đầu Tư và đă có tham vấn, đóng góp ư kiến về các văn bản cổ phần hóa.

Gần đây đại diện Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (International Monetary Fund) IMF đă đưa ra đề nghị, Việt Nam nên để cho các nhà đầu tư chiến lược nước ngoài ngồi trong hội đồng quản trị để có thay đổi về nhân sự, thay đổi về quản trị doanh nghiệp th́ mới có thể cải thiện hiệu quả của các doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa.

Hanoi luôn nhắm mục tiêu "cổ phần hóa DNNN nhưng kinh tế phải nằm trong tay đảng". Theo đó, "doanh nghiệp nhà nước vẫn là ṇng cốt để kinh tế nhà nước thực hiện được vai tṛ chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để nhà nước định hướng, điều tiết nền kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô". Giải pháp này làm cho doanh nghiệp tư khó tồn tại v́ mất hẳn tính b́nh đẳng trong kinh doanh, nhưng lại giúp Cộng đảng dễ tham nhũng hơn.

Chiến lược "Kinh tế Thị Trường theo Định Hướng Xă Hội Chủ Nghĩa" cho đến nay đă 40 năm, dù có ngụy trang tài t́nh, nhiều phen "đổi chiêu vơ vét" cũng vẫn đi vào phá sản.◙

TNT, Mar 2015

(*) Số liệu của Tổng Cục Thống Kê Việt Nam.

(**) Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Sinh Hùng hôm 12 tháng 3, công khai nói rằng, thống kê Việt Nam không không minh bạch mà nguyên nhân do điều ông gọi là "gần 100% điều khoản giao cho Thủ tướng và Chính phủ quy định. Ví dụ như cách tính GDP của ta rất lơ mơ, không biết thế nào mà lần. GDP là con số thống kê quan trọng nhất của đất nước nhưng cũng không chính xác."